بوم آیلتس
history of tea development in Iran
نگاهی به تاریخ تحولات چای در ایران
از قول انجوی شیرازی، فولکلور شناس معاصر نقل میکنند که هنگام دم کردن چای برایشان گفته بود: «چای باید چهار حس را نوازش کند. رنگش باصره را، طعمش ذائقه را، عطرش شامه را و تأثیرش قوای حسی دیگر را!» البته چای اگر با دارچین یا هل یا بهلیمو دم شده باشد که دیگر نورعلینور است. هم مفرح ذات است و هم روح! این احوال خوش را باید مدیون یک نفر بود: «حاج محمد میرزا قوانلو» ملقب به «کاشفالسلطنه» و معروف به «پدر چای ایران». همان کسی که در دوره مأموریت خود بهعنوان ژنرال کنسولی ایران، کشت چای را در هندوستان از انگلیسیها آموخت و به ایران آورد. البته امر آموزش به همین سادگیها اتفاق نیافتاد. در آن زمان چای هندوستان در انحصار انگلستان بود و آموزش اسرار کشت آن به مشرقزمینیها ممنوع! بنابراین کاشفالسلطنه در طول دوره آموزش، خود را یک فرد غربی معرفی کرد. او در تمام مدت برگزاری کلاسها یک تاجر فرانسوی بود، نه یک دیپلمات ایرانی.
کاشف آموختههای خود را به همراه دانههای چای به ایران آورد. سفر چای با «کاشف» در سال 1285 هجری شمسی از هندوستان آغاز شد. البته در این سفر «چای» تنها همسفر کاشف نبود. علاوهبر تخم چای، قهوه، دارچین، فلفل، میخک، هل، انبه، زردچوبه و زنجبیل و چندین محصول کشاورزی دیگر نیز به ایران آمد. چای در لاهیجان، که آبوهوایی شبیه به «شیملا» در هندوستان داشت، کشت شد. لاهیجان، میزبان خوبی برای دانه چای بود. بعدتر کاشت و برداشت برگ سبز چای رونق گرفت و نوشیدن آن کمکم تبدیل به عادت ایرانیان شد.
البته ناگفته نماند پیش از اینکه کاشفالسلطنه چای را به ایران بیاورد، ایرانیان با چای آشنا بودند. چرا که آدام اولئاریوس در سفرنامهاش هنگام توصیف شهر اصفهان عصر صفوی، به «چایختاییخانهها» هم اشاره میکند. گویا چای مصرفی این چایخانهها از چین وارد میشده و به دلیل کمیاب بودن، نوشیدنی نسبتاً گرانقیمتی به حساب میآمده است و امکان نوشیدن آن برای همه مردم فراهم نبود. اما به برکت کشت چای در گیلان، خیلی زود اثر اجتماعی و فرهنگی چای هم در ایران گسترده شد. از دکان و بازار تا مراسم جشن و سوگواری، چای پای ثابت گردهماییها، مهمانیها و دید و بازدیدها بود.
بهتدریج اسباب تهیه چای هم جای خود را در خانههای ایرانی باز کرد. استکان و نعلبکیهای خوش نقش و نگار، بههمراه سینی و قندان هم درون سفره ایرانیها نشستند و سماور و قوری گل قرمزی بر روی آن، در آشپزخانه هر خانمی جا گرفتند. سماور هم مثل خود چای، از ابتدا ایرانی نبود. اما این مسافر روس، خیلی زود جای پای خود را در ایران محکم کرد و ماندگار شد. سماورهای «مسوار » ساخت روسیه و سماورهای ورشویی و برنجی ساخت بروجرد در ایران معروف شدند. البته در دوره قاجار، اصفهان مرکز ساخت سماور در ایران بهشمار میرفت.
Quote from Anjou Shirazi, a contemporary folklorist: "Tea has to touch four senses. Its color should caress your sight, its aroma and flavor your taste, and its sensation should fresh your feelings up!” Of course, tea infused with cinnamon or cardamom or lemon, is one of the best Iranian drink. It has good effect on the essence and the soul! The Iranians owe this great fortune to "Haj Mohammad Mirza Qavanloo", the "Kashf al-Saltanah", known as the "Father of Iranian Tea". The person who learned growing tea in India from the English during his mission as Consul general of Iran and brought the tea seeds to Iran. Of course, the training did not happen easily. At that time, Indian tea was a monopoly of England and training of its cultivation to the Orientals was forbidden! Therefore, during his course of education, Kashef identified himself as a Westerner. He was a French businessman, not an Iranian diplomat. Kashef brought back what he learned about tea. Tea's journey with "Kashef" began in India in 1285. On this trip, of course, "tea" was not the only fellow traveler of Kashef on this trip. In addition to tea, coffee, cinnamon, pepper, clove, cardamom, mango, turmeric and ginger, as well as several other agricultural products came to Iran. Tea was cultivated in Lahijan, which had a climate similar to Shimla in India. Lahijan was a good host for tea. Later, planting and harvesting green tea flourished, and drinking tea became an Iranian habit. However, before Kashf al-Saltanah brought tea to Iran, the Iranians were familiar with tea. In his travelogue, Adam Olearius also refers to the "Khatai’s tea houses" when describing the city of Isfahan in the Safavid era. It seems that the tea consumed in these houses came from China and was considered to be a relatively expensive beverage, and not all people could drink it. But thanks to tea cultivation in Guilan, the social and cultural impact of tea soon spread to Iran. From shop and market to celebrations, tea along with other traditional beverages was a constant element of gatherings, parties and hang outs. Gradually, the tea wares and teapots began to appear in Iranian homes. Stekan (traditional teacup) and saucers with beautiful pattern and designs, along with trays, sugar bowls, samovar and red flower teapot, were placed in each woman's kitchen. Like tea itself, Samovar was not originally from Iran. this Russian traveler soon establish a foothold in Iran. The Russian-made Pewter samovars and the nickel and brass samovars made in Broujerd became famous in Iran. Of course, during the Qajar period, Isfahan was the center of producing samovar in Iran.